Dấu tích của vùng đất Mô Xoài

Dấu tích của vùng đất Mô Xoài

Thứ sáu, 12/3/2010, 11:24 GMT+7

Dấu tích tường thành hiện nay. Tháng 6-2008, Bảo tàng Tổng hợp Bà Rịa - Vũng Tàu phối hợp với Trung tâm Nghiên cứu Khảo cổ (Viện Khoa học Xã hội vùng Nam bộ) tiến hành điều tra, khảo sát phát hiện dấu vết một bức tường cổ bao quanh ba mặt kiến trúc Đình thần Long Điền thuộc vùng Mô Xoài xưa. Sự kiện này góp phần quan trọng cho công tác nghiên cứu lịch sử địa phương về thời kỳ tổ tiên mở rộng bờ cõi về phương Nam. Bức tường phía nam đình thần Long Điền có hình dáng còn khá nguyên vẹn, dài 54m, cao 3m, dày 0,8m xây đá ong (laterit) lẫn gạch đinh. Giữa đoạn tường dài này còn một cổng rộng hơn 2m cao 3,3m, mặt cổng quay về hướng nam, phía trên trang trí hình án thư, có vọng lâu (mái che hình nón lợp ngói máng), mảng tường phía trong hai bên khắc nổi hàng chữ Hán: Nam vọng thông quang các….Bắc quan thanh lãng tân thành môn. Bức tường phía đông đình bị phá hủy hoàn toàn, còn lại phần chân móng dày 1 - 2 lớp cùng vỉa đá ong nằm lẫn những tảng đá hoa cương xáo trộn không thẳng hàng, chiều dài 28m. Tường phía tây còn nguyên một đoạn dài 26m, đoạn khác dài khoảng 22m bị mất hết phần gạch đá trên mặt đất, chiều dài của cạnh tường này là 48m. Từ dấu tích tường thành bao quanh còn lại tại đình Long Điền cho thấy diện tích rộng khoảng 2.700m2 . Ngoài tường thành, đình Long Điền còn hai giếng cổ xây bằng đá ong. Giếng phía bắc nằm trong vòng tường, phần âm xây hình tròn đường kính rộng 1m, phần dương xây hình vuông, thành giếng cao 0,7m, dày 0,2m (hiện đang sử dụng). Giếng phía nam nằm ngoài vòng tường, phần âm hình tròn xây đá ong, phần dương xây gạch tô xi măng cát vữa (nay đang bỏ phế). Dựa vào vị trí hiện tại, giếng có thể được xây vào thời kỳ tôn tạo đình. Phía đông bắc đình Long Điền là Bàu Thành (tên gọi là Bàu Tượng hay Bàu Voi, có chiều ngang 250m dài khoảng 450m, diện tích rộng gần 12ha), xung quanh đắp bờ đất, chân rộng 22m, cao 5m, bề mặt rộng 5m. Bàu Thành cách đình Long Điền 100m cho thấy hai địa điểm này nằm trên cùng một trục, đây thuộc loại di tích Bàu - Gò khoảng thế kỷ IX – XII đã xuất hiện ở nhiều địa phương khác ở Nam bộ. Lưu dân người Việt đầu tiên tới khẩn hoang lập ấp tại vùng đất Mô Xoài những năm 1670 đều biết quân Chân Lạp thả đàn voi chiến tắm và uống nước, nên gọi tên là Bàu Tượng (Bàu Voi). Ông Trần Minh Trí (86 tuổi) cán bộ hưu trí nhận định: bức tường cổ nằm phía sau đình Long Điền phải chăng là Ô Quan Chưởng, hình ảnh của Thăng Long thành xa xưa còn tồn tại ở đây, giống như kinh đô Thăng Long thời chúa Trịnh Doanh cho xây đắp, gọi là thành Đại Đô vào năm 1749 với 8 ô cửa. Tường thành đình Long Điền hiện còn nguyên một ô chính và 2 ô phụ, trên nóc ô cửa chính là một vọng lâu, phải chăng là dấu tích thành Bà Rịa còn sót lại đến nay. Qua khảo sát quần thể các kiến trúc, tiến sỹ khảo cổ học Đào Linh Côn nhận thấy đình tọa lạc trên một gò, tương tự như Gò Cây Me, Gò Cây Cám, Gò Tháp, Gò Đình… Có thể, trước đây đình Long Điền được xây dựng trên gò cát này đã có một kiến trúc (dạng tường thành đồn), có qui mô nhỏ, nên gọi là Gò Đồn. Dựa vào đặc điểm cấu trúc vòng tường, qua sử liệu cùng những lưu truyền trong dân gian, vòng tường này có thể là dấu vết của một “đồn kho”, nơi thu trữ thuế khóa, cấp lương bổng trong thời kỳ nhà Nguyễn chưa có sự phân thiết hành chánh, khi chưa lập sở, nha cai trị vững chắc, không loại trừ khả năng dấu di của một “đồn dinh”- nơi dành cho quan tổng trấn trong vùng (?). Trong cuốn Địa chí Bà Rịa-Vũng Tàu, Nhà xuất bản Khoa học Xã hội, Hà Nội 2005 viết: “Đến thế kỷ thứ XVII, làng Long Điền là nơi đóng quân của Bô Tâm, dấu vết còn lại hôm nay là “Bàu Thành” một ao nước nhân tạo chu vi 600m, dành cho voi tắm. Trịnh Hoài Đức trong sách Gia Định thành thông chí gọi tên “Dục tượng trì” (ao tắm voi). Sau này người Pháp đến đặt tấm bảng bằng bê tông đề chữ: “Mare Aux Éléphants”, còn dân gian gọi Bàu Thành (một cái bàu nước nằm bên cạnh một thành cổ của người Khơme). Hiện nay trên gò đất cao ở bên cạnh vẫn còn lưu dấu một đoạn thành lũy xưa xây bằng đá ong”. Việc phát hiện chân móng tường đá ong gần như nằm ngay trên lớp đất mặt hiện đại, và các di chỉ là bằng chứng xác định vòng tường này được xây dựng vào thời kỳ đầu của nhà Nguyễn, còn dấu tích Lũy Phước Tứ của Bô Tâm người Chân Lạp xây dựng vào trước thế kỷ thứ XVII. Những gì còn sót lại của bức tường cổ qua khảo sát nghiên cứu nhận thấy đây không phải là một thành quách quân sự. Ông Phan Văn Mão cố vấn đình Thần Long Điền đưa ra giả định, tường này là dấu vết của một “đồn kho”, “đồn thu thuế” hoặc “trường khố” nơi thâu trữ thuế khóa, chi cấp lương bổng trong thời nhà Nguyễn. Sau khi hết chức năng hoặc chuyển các họat động đi nơi khác, vùng đất Long Điền phát triển thành khu dân cư trù phú, theo đó đình được dựng lên và tồn tại cho tới ngày nay. Thời gian xây dựng của vòng tường vào khoảng nửa cuối thế kỷ XVIII. Mô Xoài là địa danh xưa chỉ vùng đất thuộc làng Long Hương, Phước Lễ, Long Kiên, Long Xuyên (thuộc thị xã Bà Rịa ngày nay), nơi địa đầu của lớp cư dân người Việt đặt chân khai phá vùng đất Nam bộ. Mô Xoài được đặt tên cho các công trình quân sự: lũy Mô Xoài, luỹ Hưng Phước (gọi là luỹ Phước Tứ), lũy Bô Tâm, khu vực Bàu Thành. Luỹ Mô Xoài (lũy Phước Tứ) - Bàu Thành chính là di tích xưa của người Chân Lạp ở Nam bộ. Các ngôi đình Long Hương, Phước Lễ, Long Kiên, Long Xuyên, Long Điền được xem là xưa nhất của người Việt tại vùng đất này…Dấu ấn lịch sử thời khai phá Mô Xoài còn lại của Người Việt không chỉ là dấu tích khảo cổ, thành lũy, công trình kiến trúc đền đài… mà còn là các mối quan hệ địa lý nhân văn, dân cư, ruộng đất, hệ thống giao thông, cung trạm, đường thiên lý qua vùng đất, những quan hệ giao lưu kinh tế văn hoá, các nhân vật lịch sử… liên quan đến quá trình mở đất từ xứ Mô Xoài đến Nam kỳ lục tỉnh cần được giới sử học quan tâm nghiên cứu. Phạm Chí Thân